Ag ve H2O2 gıda üretim endüstrisi ve insan sağlığı için ciddi sonuçlar doğurabilecek birçok mikroorganizma üzerine etkilidirler. Uygulandıkları ortamlarda insan ve çevreye zararlı kalıntı maddeler bırakmazlar. Hem gıda maddelerininin dezenfeksiyonunda hem de üretimdeki alet-ekipmanın sterilizasyonu işlemlerinde kullanılabilir olması da diğer önemli özelliklerindendir. Bu kombinasyon gıda sanayinde etkin ve güvenilir bir hijyen-sanitasyon programı oluşturmak için başta klor olmak üzere diğer dezenfektanlara alternatif olarak rahatlıkla kullanılabilir.
Artun YIBAR
Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü
[email protected]
Özet
Dezenfeksiyon işleminin yapılmasında dezenfektan adı verilen maddeler kullanılmaktadır. Hidrojen peroksit ve gümüş kullanılan dezenfektan maddeler arasındadır. Ayrı ayrı kullanılabildikleri gibi birbirleri ile kombinasyon halinde de kullanılabilmektedirler. Atık ve temiz su sistemlerinde, hastanelerde ve gıda işleme alanlarında güvenle kullanılmaktadırlar. Özellikle metisilin dirençli Staphylococcus aureus (MRSA), vankomisine dirençli enterkoklar (VRE), Escherichia coli, Salmonella spp., Pseudomonas spp. ve Candida spp. gibi gıda üretiminde çeşitli sorunlar yaratan bu mikroorganizmalar üzerinde olumlu etkileri gözlenmiştir. Özellikle klor gibi çok yaygın kullanılan diğer dezenfektanlara kıyasla uygulandıkları bölgede insan sağlığına zararlı kalıntılar bırakmamaları ile daha insan ve çevre dostudurlar. Etkinlikleri ve çevre dostu özelliklerinden dolayı gıda sanayinde kullanımları diğer dezenfektanlara göre daha uygundur.
Anahtar kelimeler: Dezenfeksiyon, hidrojen peroksit, gümüş, kombinasyon, gıda sanayi
Safe and Effective Disinfectant: Hydrogen Peroxide and Silver
Abstract
Disinfection process is applied by various agents named disinfectants. Hydrogen peroxide and silver are among current disinfectants. These two substances could be used alone or in combination with each other. In grey and fresh water supply systems, hospitals and food processing, they are currently used safely. Positive effects to some microorganisms, which are posing some problems in food processing, especially, methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA), vancomycin-resistant enterecoccus, Escherchia coli, Salmonella spp., Pseudomonas spp. and Candida spp., were observed. They have been recognized as human and environment friendly compared to other commonly used disinfectants, most particularly chloride compounds, since their harmful residual effects have been determined up to now. Due to their activities and the environmentally friendly properties, their usages in the food industry is more suitable than the other disinfectants.
Key words: Disinfection, hydrogen peroxide, silver, combination, food industry
1. Giriş
Dezenfeksiyon, nesneler üzerinde bulunması muhtemel patojen mikroorganizmaları yok eden fakat genellikle endosporlara karşı etkisi olmayan bir işlemdir. Bu işlem için kullanılan maddelere dezenfektan denir (Rutala ve Weber, 1999). Dezenfeksiyonun amacı mikroorganizmaların tamamını yok etmek değil, bulundukları yerlerdeki miktarlarını sağlığa zarar vermeyecek bir seviyeye düşürmektir. Ancak dezenfektanlar uygun konsantrasyon ve sürelerde kullanılırlarsa bir sterilizan şeklinde çalışarak uygulandıkları bölgedeki tüm mikroorganizmaları öldürebilmektedirler (Özyurt, 2000).
Klor dünyada yüksek etkinliği ve düşük fiyatı bakımından en çok bilinen ve kullanılan dezenfektandır. Ancak, kullanımı sonrası ortamda trihalometan gibi sağlığa zararlı birtakım kalıntı maddeleri oluşturması; depolanması ve uygulamasına ilişkin de ciddi güvenlik şüpheleri olmasından dolayı dünyada alternatif dezenfektan araştırılması çalışmaları hızlanmıştır (Ronen ve ark., 2010; Gopal ve ark., 2010).
2. Hidrojen Peroksit, Özellikleri ve Kullanımı
H2O2, klora alternatif olarak araştırılan maddelerden biridir. Etki güçlerine göre yüksek seviye, orta seviye ve düşük seviye olarak üçe ayrılan dezenfektan gruplarından yüksek seviye grubuna dahil olan bir dezenfektandır (Özdemir, 2002). Bu grup dezenfektanlar genellikle bakteri endosporları hariç mikroorganizmaların tümünü yarım saat içinde veya uygulanan doza bağlı olarak daha uzun bir sürede öldürebilmektedirler (Kim ve Day, 2007; Özdemir, 2002).
H2O2, oluşturduğu hidroksil serbest radikalleri (–OH-) ile kuvvetli bir oksidan dezenfektandır. Toksik ve kanserojen etkileri olmamakla birlikte kullanımından sonra kalıntı madde bırakmaması ile gerçek bir çevre dostudur. Bakterilerin yanı sıra virüsler üzerine de etki eder (McDonnell ve Russell, 1999). Özellikle hastane bazlı yapılan birçok çalışma, H2O2 sistemlerinin çok çeşitli bakteri ve virüsler üzerine etkinliğini ispatlamaktadır (Bartels ve ark., 2007; Bartels ve ark., 2008; Bates ve Pearse, 2005; Bianchini ve ark., 2002; Boyce ve ark., 2008; Hardy ve ark., 2007; Johnston ve ark., 2005; Kahnert ve ark., 2005; Otter ve ark., 2007; Rogers ve ark., 2005; Trond ve ark, 2011).
H2O2 ısı, katalaz ve peroksidaz enzimleri etkisi ile kolaylıkla parçalanarak oksijen ve suya dönüşür (Trond ve ark, 2011). H2O2, bakteriyel hücrenin protein, lipid ve DNA’sı dahil ana komponentlerini etkiler. Hedef özellikle sulfidril gruplar ve çift bağlardır. Gram pozitif bakteriler üzerine etkisi gram negatiflere göre fazladır. Genellikle yüzde 3’lük H2O2 solüsyonu hızlı bir bakterisidal etki sağlar. Staphylococcus aureus ve Serratia mersencens gibi hızlı hücresel katalaz aktivitesine sahip mikroorganizmalara ve özellikle bakteri sporlarına daha yavaş etki gösterir (Saniç, 2003). Salmonella spp. H2O2’e Listeria monocytogenes’den daha az toleranslıdır (Yang ve ark., 2009).
Enterecoccus spp. ve metisilin dirençli Stapylococcus aureus (MRSA) gibi birçok gram pozitif bakteri ile bazı gram negatif bakteri türleri kuru yüzeylerde aylarca yaşayabilirler (Piskin ve ark., 2011; Saniç, 2003). Yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre, yüzde 3’lük H2O2 uygulamasının vankomisin dirençli Enterococcus faecium gibi enterokok suşlarına (VRE) karşı etkisiz olduğu, bakteri sporlarının yüzde 3’lük H2O2 ile 150 dakika sürede 6-7 defa maruz bırakıldığında etkisiz hale getirilirken, yüzde 10’luk H2O2 ile bu sürenin 60 dakikaya indiği tespit edilmiştir (Saurina ve ark., 1997). Ekmeklerde rop hastalığı oluşumunun en temel etkeni olarak bilinen Bacillus subtilis H2O2’in yüzde 17,7’lik konsantrasyonunda yaklaşık 9 dakikada, yüzde 35,4’lük konsantrasyonunda yaklaşık 2 dakikada yok edilmektedir. HIV etkeninin yüzde 0,3’lük konsantrasyonda 10 dakikada, rinovirüsün de yüzde 3’lük konsantrasyonda 37oC’de 6-8 dakikada inaktive edildiği gözlenmiştir (Saniç, 2003).
H2O2’den elde edilen gaz plazma, sterilizasyon sağlayacak etkinlikte germisidal aktiviteye sahiptir. Gaz plazma formunda korozyon yaratmamakta ve iyonizan dalgaların ve vakumun ortamdan kaldırılmasıyla da tamamen toksik olmayan ürünlere dönüşmektedir. Bu yöntem ile bir saat gibi bir sürede küçük hacimli cihazlar sterilize edilebilmektedir. Ayrıca H2O2’in bakteri sporları üzerine etkisi ultrasonik enerji, UV, radyasyon ve diğer kimyasal ajanlar ile sinerji göstermektedir (Saniç, 2003). H2O2’in dumanlama şeklindeki bu uygulaması, mikrobiyoloji laboratuvarları ve güvenlik kabinleri gibi hastaneler içindeki birçok steril mekanın dezenfeksiyonunda kullanılmaktadır (Bartels ve ark., 2008; Hardy ve ark., 2007; Jahnke ve Lauth, 1997).
3. Gümüş, Özellikleri ve Kullanımı
Gümüşün (Ag) tedavi edici (teropatik) ve dezenfektan olarak kullanımı eski Arap, Mısır ve Yunan medeniyetlerine kadar gitmekle beraber, eski Çin ve Hindistan kültürlerinde (Hint Ayurvedik medeniyeti) de rastlanılmaktadır (Schmid, 1957; Smetana ve ark., 2008). Hatta tarihi Meksika uygarlığında su ve süt gibi gıda maddelerinin gümüş kaplarda saklandığı bilinmektedir (Davis ve Etris, 1997). Ancak antibiyotiklerin keşfi ile beraber gümüşün sağlık sistemleri içinde bu kadar yoğun kullanımında bir gerileme görülmüştür (Trond ve ark, 2011).
Ag ve diğer organik antibakteriyeller arasında bir kıyaslama yapıldığında, Ag’nin insan sağlığı üzerine potansiyel zararlı etkiler taşımamasından dolayı en güvenilir olduğu söylenebilir (Dastjerdi ve ark. 2009; Dastjerdi ve ark. 2010; Inoue ve ark, 2002). Antibiyotiklerin keşfinden bu yana patojenik bakterilerin klasik antibiyotiklere olan dirençlerinin artış göstermesi Ag’yi yine antimikrobiyel ajanlar arasında kullanışlı bir alternatif olarak öne çıkarmaktadır (Dimkpa ve ark., 2011). Çevre Koruma Ajansı (EPA) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) de Ag kullanımının insan sağlığı için güvenli olarak belirtmektedir (EPA, 2002; WHO, 1996).
Gümüşün antimikrobiyal özellikleri ile ilgili kabul edilen etki mekanizması; Ag iyonlarının mikroorganizmanın hücre duvarına tutunarak ilgili mikroorganizmanın hücre metabolizmasını değiştirecek enzimin –SH grubuna bağlanarak mikroorganizmanın gelişimini durdurması şeklindedir. Bu mekanizmaya ek olarak, bilinen diğer antimikrobiyel mekanizması ise, aktif oksijen çeşitleri ve hidroksil radikalleri üretimine dayanmaktadır (Dastjerdi ve ark. 2010; Inoue ve ark, 2002; Ki ve ark., 2007; Li ve ark., 2008; Rai ve ark., 2009; Savage ve ark., 2009). Üretilen bu oksijen radikalleri de bakterinin moleküler yapısını okside etmektedirler (Rai ve ark., 2009; Ki ve ark., 2007; Li ve ark., 2008; Savage ve ark., 2009). Ag iyonlarının hücresel solunum sisteminde görev alan enzimlerle interferasyon yaptığı ve DNA’da özel bölgelere tutunarak etki ettikleri de bilinmektedir (Landeen ve ark., 1989).
Bu özellikleri düşünüldüğünde yine Ag teropatik amaçlı olarak, kirli ve atık suların, deniz ürünlerinin, meyve ve sebzelerin sterilizasyonu gibi gıda endüstri alanlarında kullanılmaktadır (Gopal ve ark., 2010; Ajlouni, 2003). Yüzeylerde kirlenme önleyici ve steril gıda paketlemesi işlemleri de karşımıza çıkan diğer kullanım alanlarıdır. Medikal alandaki kullanımı ise yara tedavileri ve hastane ekipmanlarının yüzey dezenfeksiyonu şeklindedir (Klaine ve ark., 2008; Savage ve Diallo, 2005). Güçlü biyosidal etkisi ve insan hücreleri için non-toksik özellikte olması ile suların arıtılmasında Ag’ye geniş çapta bir kullanım alanı sağlamıştır (Silver, 2003).
Gram negatif bakterilerde (özellikle Pseudomonas spp.) ve Candida spp.’de görülen biyofilm oluşumu bakteri hücre duvarının germisit ile temasını önlemektedir. Mikroorganizma için gerekli gıda maddelerinin geçişine izin veren biyofilm, biyositin girişine engel olmaktadır. Biyofilm üreten bu bakteriler antiseptik solüsyonlar içinde de uzun süre canlılıklarını koruyabilmektedirler (Özdemir, 2002). Ag çevresel Pseudomonas türleri (Fabrega ve ark., 2009a; Gajjar ve ark., 2009) üzerine antimikrobiyel etkisini göstererek biyofilm bütünlüğünü bozmaktadır (Fabrega ve ark., 2009b). S. aureus üzerine de 1 hafta boyunca uygulanan Ag’nin 4-6 gün sonunda mikrokoloni oluşumunu engellediği gözlenmiştir (Bartels ve ark., 2008).
Ag’nin kullanıldığı ve gıda sanayinin de olmazsa olmazlarından olan paslanmaz çelik yüzeyler üzerindeki mikroorganizma yüklerine ait de birçok çalışma yapılmıştır (Rusin ve ark., 2003; Bright ve ark., 2002; Galeano ve ark., 2003). yüzde 2,5 Ag ve yüzde 14 Zn içeren zeolit ile kaplı yüzeylerde L. pneumophila (Rusin ve ark., 2003), S. aureus, Campylobacter jejuni, Salmonella Typhimurium, Listeria monocytogenes ve Escherichia coli O157:H7 sayılarında önemli oranda azalma tespit edilmiştir (Bright ve ark., 2002). 24 saat içinde en az üç kez yapılan Ag/Zn zeolit uygulamasında Bacillus subtilis, B. anthracis ve B. cereus vejetatif hücreleri inaktive edilmiş, ancak basil sporları aynı koşullara tümüyle direnç göstermiştir (Galeano ve ark., 2003). Birçok çalışma göstermektedir ki gümüş iyonları ile hazırlanmış dezenfeksiyon çözeltileri hastanelerin sıcak ve soğuk su sistemlerinde Legionella bakterilerine karşı dezenfektan olarak kullanılmaktadır (Galeano ve ark., 2003; Kuchta ve ark., 1993; Kusnetsov ve ark., 2001; Landeen ve ark., 1989; Lin ve ark., 1996; Lin ve ark., 1998a; Lin ve ark., 1998b; Liu ve ark., 1994; Mietzner ve ark., 1997; Stout ve ark., 1998).
4. H2O2 ve Ag Kombinasyonu
Ag ve H2O2 kombinasyonu Avustralya, İsviçre ve Almanya’da suların dezenfeksiyonu amacıyla geniş çapta kullanılmaktadır (Battermann ve ark., 2000). Ag’nin H2O2 içindeki varlığı ile artan bakterisidal gücü suların dezenfeksiyonundaki etkinliğini gözler önüne sermektedir (Gopal ve ark., 2010). Su dağıtım sistemlerindeki UV ve ozon ile muamele gibi ön işlemlerden sonra uygulanan Ag+/H2O2 kombinasyonu ile biyofilm oluşumunun baskılandığı görülmüştür (Battermann ve ark., 2000). Armon ve ark. (2000) tarafından yapılan çalışmada bu kombinasyonun su sistemleri içinde biyofilm tabakası oluşumunu engellediği gözlenmiştir.
Bu etkili kombinasyon, mikroorganizmaların DNA’larını ve hücre duvarlarını değiştirmek ve solunum enzim sistemlerini baskılamak sureti ile mikroorganizmalar üzerine direkt öldürücü etki oluşturmaktadır (Hardy ve ark., 2007). Panagakos ve ark. (2001) etken maddesi H2O2 ve Ag’den oluşan zerosile (Sanosil) ile yaptıkları çalışmada, uygulama sonucunda hem mevcut biyofilm tabakası hem de planktonik mikroorganizmalar ortamdan kaldırılmıştır.
Taze sebze işleme hattında (minimal işlenmiş, fresh cut), marulların sterilizasyonu amaçlı Ag+/H2O2 kullanımı gıda sanayisi içindeki uygulamasına bir örnek olarak verilebilmektedir. Bu kombinasyon gıda sanayi içinde sıklıkla başvurulan klorlamaya alternatif olarak tavsiye edilebilir. Gopal ve ark. (2010) tarafından 5 ppm’lik Ag ve 0,4 ppm’lik H2O2 kombinasyonu ile yıkanmış dilimlenmiş marullar ile 5 ppm’lik klorlu su ile yıkanmışlar arasında bakteriyel yük ve raf ömürlerinin karşılaştırmalı olarak yapılan bir çalışmada, toplam canlı bakteri sayısında (0,87 log) önemli seviyede (p < 0,05), Pseudomonas (2,66 log), Enterobactericeae (1,61 log) ile küf ve maya sayısında (1,60 log), azalmaya sebep olması ve raf ömründe görülen uzama ile birlikte Ag+/H2O2 kombinasyonunun etkili kullanımı vurgulanmıştır.
Ag+/H2O2 yapısındaki güçlü sinerijk etki ile gıdalarda dışkı bulaşmasının göstergesi olan Escherichia coli üzerine olan bakterisidal etkide artış sağlanmaktadır (Battermann ve ark., 2000, Gopal ve ark., 2010). 1 saat süreli 300 ppb Ag ve 30 ppm H2O2 uygulaması sonucu E. coli-B’nin inaktivasyonunda 5 logluk bir azalma elde edilmiştir (Battermann ve ark., 2000). E. coli üzerine olan bu bakterisidal etki Perdahzur ve ark. (1995) ait bir çalışmada da gösterilmiştir.
Yüzde 0,025 ve yüzde 0,1 konsantrasyonlarda kullanılan Ag+/H2O2 kombinasyonunun poliovirus (tip 1 Mahoney), papovavirus SV-40, A 426, adenovirus (prototip 6), çiçek virüsü (Elstree suşu) ve yüzde 0,05’lik konsantrasyonun da herpes simpleks tip 1 gibi virüs türleri üzerindeki olumlu etkileri de Kadar ve ark. (1993) tarafından gösterilmiştir.
5. Sonuç
Ag ve H2O2 gıda üretim endüstrisi ve insan sağlığı için ciddi sonuçlar doğurabilecek birçok mikroorganizma üzerine etkilidirler. Uygulandıkları ortamlarda insan ve çevreye zararlı kalıntı maddeler bırakmazlar. Hem gıda maddelerininin dezenfeksiyonunda hem de üretimdeki alet-ekipmanın sterilizasyonu işlemlerinde kullanılabilir olması da diğer önemli özelliklerindendir. Bu kombinasyon gıda sanayinde etkin ve güvenilir bir hijyen-sanitasyon programı oluşturmak için başta klor olmak üzere diğer dezenfektanlara alternatif olarak rahatlıkla kullanılabilir. Minimal işlenmiş ürün üretimi başta olmak üzere benzeri gıda üretim uygulamalarında gümüş hidrojen peroksit kombinasyonunun kullanımının yaygınlaşması tüketiciler için daha kaliteli, daha uzun ömürlü ve daha güvenli ürünlere ulaşılmasını sağlayacaktır.
6. Kaynaklar
Ajlouni, S. (2006). Personal Communication. Melbourne School of Land and Environment, The University of Melbourne, Parkville, Victoria 2003.
Armon, R., Laot, N., Lev, O., Shuval, H., Fattal, B. (2000). Controlling biofilm formation by hydrogen peroxide and silver combined disinfectant. Water Sci. Technol. 42:187–192.
Bartels, M.D., Boye, K., Larsen, A.R., Skov, R., Westh, H. (2007). Rapid increase of genetically diverse meticillin-resistant Staphylococcus aureus, Copenhagen, Denmark. Emerging Infectious Diseases Journal;13:1533-1540.
Bartels, M.D., Kristoffersen, K., Slotsbjerg, T., et al. (2008). Environmental methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) disinfection using dry-mist-generated hydrogen peroxide. Journal of Hospital Infection 70, 35-41.
Bates, C.J., Pearse, R. (2005). Use of hydrogen peroxide vapour for environmental control during a Serratia outbreak in a neonatal intensive care unit. Journal of Hospital Infection 61, 364-366.
Batterman, S., Zhang, L., Wang, S. (2000). Quenching of chlorination disınfection by-product formation in drinking water by hydrogen peroxide. Water Research Vol. 34, No. 5, 1652-1658.
Bianchini, R., Calucci, L., Lubello, C., Pinzino, C. (2002). Intermediate free radicals in the oxidation of wastewaters. Research on Chemical Intermediates 28, 247–256.
Boyce, J.M., Havill, N.L., Otter, J.A., et al. (2008). Impact of hydrogen peroxide vapor room decontamination on Clostridium difficile environmental contamination and transmission in a healthcare setting. Infection Control and Hospital Epidemiology 29, 723-729.
Bright, K.R., Gerba, C.P., Rusin, P.A. (2002). Rapid reduction of Staphylococcus aureus populations on stainless steel surfaces by zeolite ceramic coatings containing silver and zinc ions. Journal of Hospital Infection 52, 307–309.
Dastjerdi, R., Montazer, M., Shahsavan, S. (2010). A novel technique for producing durable multifunctional textiles using nanocomposite coating. Colloids and Surfaces B 81, 32–41.
Dastjerdi, R., Montazer, M., Shahsavan, S. (2009). A new method to stabilize nanoparticles on textile surfaces. Colloids and Surfaces A 345, 202–210.
Davis, R.I., Etris, S.F. (1997). Development and functions of silver in water-purifi cation and disease-control. Catalysis Today 36, 107–114.
Dimkpa, C.O., Calder, A., Gajjar, P., Merugu, S., Huang, W., Britt, D.W., McLeand, J.E., Johnson, W.P., Anderson, A.J. (2011). Interaction of silver nanoparticles with an environmentally beneficial bacterium, Pseudomonas chlororaphis. Journal of Hazardous Materials 188, 428–435.
EPA. (2002). Environmental Protection Agency National Secondary Drinking Water Regulations. http://www.epa.gov/safewater/mcl.html. (Erişim 07.07.2006)
Fabrega, J., Fawcett, S.R., Renshaw, J.C., Lead, J.R. (2009a). Silver nanoparticle impact on bacterial growth: effect of pH, concentration and organic matter, Environmental Science and Technology 43, 7285–7290.
Fabrega, J., Renshaw, J.C., Lead, J.R. (2009b). Interactions of silver nanoparticles with Pseudomonas putida biofilms, Environmental Science and Technology 43, 9004–9009.
Gajjar, P., Pettee, B., Britt, D., Huang, W., Johnson, W.P., Anderson, A.J. (2009). Antimicrobial activities of commercial nanoparticles against an environmental soil microbe, Pseudomonas putida KT2440, Journal of Biological Engineering 3, 9.
Galeano, B., Korff, E., Nicholson, W.L. (2003). Inactivation of vegetative cells, but not spores of Bacillus anthracis, B. cereus and B. subtilis on stainless steel surfaces coated with an antimicrobial silver- and zinc-containing zeolite formulation. Appllied and Environmental Microbiology 69, 4329–4331.
Gopal, A., Coventry, J., Wan, J., Roginski, H., Ajlouni, S. (2010). Alternative disinfection techniques to extend the shelf life of minimally processed iceberg lettuce. Food Microbiology 27, 210–219.
Hardy, K.J., Gossain, S., Henderson, N., et al. (2007). Rapid recontamination with MRSA of the environment of an intensive care unit after decontamination with hydrogen peroxide vapour. Journal of Hospital Infection 66, 360-368.
Inoue, Y., Hoshino, M., Takahashi, H., Nogu.chi, T., Murata, T., Kanzaki, Y., Hamashima, H., Sasatsu, M. (2002). Bactericidal activity of Ag–zeolite mediated by reactive oxygen species under aerated condition. Journal of Inorganic Biochemistry 92, 37–42.
Jahnke, M., Lauth, G. (1997). Biodecontamination of a large volume filling room with hydrogen peroxide. Pharmaceutical Engineering 17, 96-108.
Johnston, M.D., Lawson, S., Otter, J.A. (2005). Evaluation of hydrogen peroxide vapour as a method for the decontamination of surfaces contaminated with Clostridium botulinum spores. Journal of Microbiological Methods 60, 403-411.
Kadar, M., Janossy, L., Nagy, G., Takatsy, Z.S., Koller, M., Simon, M., Pohl, O. (1993). Antiviral effect of a new disinfectant containing a silver complex and hydrogen peroxide as active agents. Wien Mitteil Wasser-Abwasser–Gewaesser 112, 62–64.
Kahnert, A., Seiler, P., Stein, M., et al. (2005). Decontamination with vaporized hydrogen peroxide is effective against Mycobacterium tuberculosis. Letters in Applied Microbiology 40, 448-452.
Ki, H.Y., Kim, J.H., Kwon ,S.C., Jeong, S.H. (2007). A study on multifunctional wool textiles treated with nano-sized silver. Journal of Materials Science 42, 8020–8024.
Kim ,D., Day, D.F.A. (2007). Biocidal combination capable of sanitizing raw chicken skin. Food Control 18, 1272–1276.
Klaine, S.J., Alvarez, P.J.J., Batley, G.E., Fernandes, T.F., Handy, R.D., Lyon, D.Y., Mahendra, S., McLaughlin, M.J., Lead, J.R. (2008). Nanomaterials in the environment: behavior, fate, bioavailability and effects, Environmental Toxicology and Chemistry 27, 1825–1851.
Kuchta, J.M., States, S.J., Wadowsky, R.M., Byers, T.J. (1993). Interactions of Legionella pneumophila with Hartmannella vermiformis including the efficacy of chlorine or copper and silver ions to disrupt the intra-amoebic multiplication of L. pneumophila. Recent Research Developments in Microbiology 2 (Part 2), 405–425.
Kusnetsov, J.M., Iivanainen, E., Elomaa, N., Zacheus, O., Martikainen, P.J. (2001). Copper and silver ions more effective against Legionellae than against Mycobacteria in a hospital warm water system. Water Research 35, 4217–4225.
Landeen, L.K., Moyasar, Y., Gerba, C. (1989). Efficacy of copper and silver ions and reduced levels of free chlorine in inactivation of Legionella pneumophila. Appllied and Environmental Microbiology 55, 3045–3050.
Li, Q., Mahendra, S., Lyon, D.Y., Brunet, L., Liga, M.V., Li, D., Alvarez, P.J.J. (2008). Antimicrobial nanomaterials for water disinfection and microbial control: potential applications and implications, Water Research 42, 1–12.
Lin, Y-S., Vidic, R.D., Stout, J.E., Yu, V.L. (1996). Individual and combined effects of copper and silver ions on inactivation of Legionella pneumophila. Water Research 30, 1905–1913.
Lin, Y-S, Stout, J.E., Yu, V.L., Vidic, R.D. (1998a). Disinfection of water distribution systems for Legionella. Seminars in Respiratory Infections 13(2), 147–159.
Lin, Y-S, Vidic, R.D., Stout, J.E., Yu, V.L. (1998b). Legionella in water distribution systems. Journal of the American Water Works Association 90, 112–121.
Liu, Z., Stout, J.E., Tedesco, L., Boldin, M., Hwang, C., Diven, W.F., Yu, V.L. (1994). Controlled evaluation of copper–silver ionization in eradicating Legionella pneumophila from a hospital water distribution system. Journal of Infectious Disease;169: 919–922.
McDonnell, G., Russell, A.D. (1999). Antiseptics and disinfectants: activity, action and resistance. Clinical Microbiology Reviews 12, 147-179.
Mietzner, S., Schwille, R.C., Farley, A., Wald, E.R., Ge, J.H., States, S.J., Libert, T., Wadowsky, R.M. (1997). Efficacy of thermal treatment and copper–silver ionization for controlling Legionella pneumophila in high-volume hot water plumbing systems in hospitals. American Journal of Infections Control 25, 452–457.
Otter, J.A., Cummins, M., Ahmad, F., van Tonder, C., Drabu, Y.J. (2007). Assessing the biological efficacy and rate of recontamination following hydrogen peroxide vapour decontamination. Journal of Hospital Infection 67, 182-188.
Özdemir, D. (2002). Dezenfektanlara direnç. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi 4 (3), 39-44.
Özyurt, M. (2000). Dezenfeksiyon ve sterilizasyon yöntemleri. Klinik Dergisi Cilt 13 Özel sayı: 41-48.
Panagakos, F.S., Lassiter, T., Kumar, E. (2001). Dental unit waterlines: Review and product evaluation. Journal of New Jersey Dental Association 72, 20-25.
Perdahzur, R., Lev, O., Fatal, B. and Shuval, H. I. (1995). The interaction of silver ions and hydrogen peroxide in the inactivation of E. coli: a preliminary evaluation of a new long acting residual drinking water disinfectant. Water Science Technology 31, 123.
Piskin, N., Çelebi, G., Kulah, C., Mengeloglu, Z., Yumusak, M, (2011). Activity of a dry mist-generated hydrogen peroxide disinfection system against methicillin-resistant Staphylococcus aureus and Acinetobacter baumannii. American Journal of Infection Control, Vol. 39, No. 9, 757-762.
Rai, M., Yadav, A., Gade, A. (2009). Silver nanoparticles as a new generation of antimicrobials. Biotechnological Advences 27, 76–83.
Rogers, J.V., Sabourin, C.L., Choi, Y.W., et al. (2005). Decontamination assessment of Bacillus anthracis, Bacillus subtilis, and Geobacillus stearothermophilus spores on indoor surfaces using a hydrogen peroxide gas generator. Journal of Applied Microbiology 99, 739-748.
Ronen, Z., Guerrero, A., Gross, A. (2010). Greywater disinfection with the environmentally friendly Hydrogen Peroxide Plus (HPP). Chemosphere 78, 61–65.
Rusin, P., Bright, K., Gerba, C. (2003). Rapid reduction of Legionella pneumophila on stainless steel with zeolite coatings containing silver and zinc ions. Letters in Applied Microbiology 36, 69–72.
Rutala W.A. and Weber D. J. (1999). Infection control: the role of disinfection
and sterilization. Journal of Hospital Infection 43 (Supplement), 43-55.
Saniç, A. (2003). Aldehidler ve sterilizan etkili dezenfektanlar. 3. Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Kongresi, Samsun.
Savage, N., Diallo, M.S. (2005). Nanomaterials and water purification: opportunities and challenges. Journal of Nanoparticle Research 7, 331–342.
Saurina, G., Landmann D., Quale J.M. (1997). Activity of Disinfectants Against Vancomycin-Resistant Enterecoccus faecium. Infections Control and Hospital Epidemiology 18, 345-347.
Savage, N., Diallo, M., Duncan, J., Street, A., Sustich, R. (2009). Nanotechnology Applications for Clean Water, Norwich, William Andrew Inc., Chapter 1.
Schmid, G,. (1957). Silver ion disinfection and its potential application. Katadyn Products, Wallisellen, Switzerland.
Silver, S. (2003). Bacterial silver resistance: molecular biology and uses and misuses of silver compounds. FEMS Microbiology Reviews 27 (2), 341-353.
Smetana, A.B., Klabunde, K.J., Marchin, G.R., Sorensen, C.M. (2008). Biocidal activity of nanocrystalline silver powders and particles. Langmuir 24 (4), 7457-7467.
Stout, J.E., Lin, Y-S., Goetz, A.M., Muder, R.R. (1998). Controlling Legionella in hospital water systems: experience with the superheat-and-flush method and copper–silver ionization. Infection Control and Hospital Epidemiology 19, 911–914.
Trond, M., Even, H., Live, L.N., Vestby, L.K., Langsrud, S. (2011). Control of Salmonella in food related environments by chemical disinfection. Food Research International, Baskıda.
WHO. (1996). World Health Organization Guidelines for Drinking-Water Quality, 2nd Ed. 1996) WHO, Geneva, Switzerland.
Yang, H., Kendall, P.A., Medeiros, L., Sofos, J.N. (2009). Inactivation of Listeria monocytogenes, Escherichia coli O157:H7, and Salmonella Typhimurium with compounds available in households. Journal of Food Protection 72(6), 1201-1208.
