Sn. İbrahim Hakkı Uysal’ın (Makine Yüksek Mühendisi) “Filtre Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Teknik Hususlar” ve “Polyester Filtreler için Büyük Tehlike; Su Darbesi” yazısını size aktarayım.
Kum filtresi seçiminde göz önüne alınması gereken en önemli unsurlar suyun kumu öptüğü yüzey ve filtredeki kum katmanı yüksekliğidir.
Göbeği şiş üstü dar filtrede üstte suyun akış hızı artmaktadır.
Bunun yanında bir de boy kısa ise artık o filtrenin şiş göbek çapının bir mana ifade etmesi söz konusu değildir.
Partiküllerin filtrede tutulması için suyun kum içindeki hızının mümkün olduğu kadar azaltılması lazımdır.
Düşük hız ve yüksek kum katmanı iyi bir filitrasyon için olmazsa olmaz koşullardır.
Örneğin göbeği D1600 mm üst tarafı D800 mm olan konik bir filtrede geniş taraftaki hız 50 m³/saat iken üst kısımda 200 m³/saat olur.
Bu hızda artık partiküller tutulamaz ve üstte biriken pisliklerde kum yatağına doğru itilir.
Su akışına karşı büyük bir direnç oluşur ve bunun sonucu debi azımsanmayacak bir şekilde düşer, havuz için gereken su devir zamanı da artar.
Böyle bir filtreyi D800 mm’lik bir filtre olarak kabul etmek çok daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
Söz konusu bu konik filtrenin gelişmiş ülkelerin hiçbirinde kabul görmediği ve standart dışı bir ürün olduğu bilinen bir gerçektir.
POLYESTER FİLİTRELER İÇİN BÜYÜK TEHLİKE: SU DARBESİ!
Su darbesi, tesisattaki suyun hızında meydana gelen ani değişikliklerden kaynaklanır.
Suyun kinetik enerjisindeki ani değişimin potansiyel enerjiye dönüşümü büyük bir gürültü ile birlikte şok dalgaları meydana getirir.
Büyük bir hızla sistemin her tarafına yayılan tahrip edici basınç dalgalanmaları, vuruntu ve titreşim, enerji sönümleninceye kadar devam eder.
Sistem büyük bir tehlike altındadır, tesisattaki her eleman bundan etkilenir.
Ama en çok etkilenecek olan, tesisatta en büyük hacime sahip polyester filtrelerdir.
Dalgalanmalar pozitif yönde basınç, negatif yönde iken vakum meydana getirir.
Nispeten basınca dayanabilen filtre, hemen arkasından gelen dayanma mukavemeti olmadığı vakumla karşılaşır.
Boş pet şişenin emilmesindeki gibi hava basıncı ile buruşur.
Su darbeleri yeteri kadar büyükse artık filtrenin patlaması kaçınılmaz olur.
Sistemin her elemanını tahrip eden su darbesi kesinlikle önlenmelidir.
Tesisat içinde durağan olan suyun aniden hareketlenmesi ile sistemdeki pompanın emme ve basma tarafındaki vanaların açık olduğu durumda pompalar çalıştırılırsa durmakta olan su aniden kinetik enerji kazanır ve su darbesi oluşabilir.
Bütün pompa üreticileri pompanın çalıştırılmasında basma tarafı vanasının kapalı pozisyonda olmasını tavsiye ederler ve böyle olmalıdır.
Bu pozisyonda elektrik motoru en az enerjiyi çeker.
Vana kapalı iken, pompa içindeki basıncın en yüksek değerde olması sizi yanıltmasın.
Pompa su basmadığı için güç çekilmemektedir.
Motor, suyu çalkalama, kendi sürtünmesi ve iç kaçakları dışında bir iş yapmamaktadır.
Pompa tam devrini aldıktan sonra vana yavaş yavaş açılarak devreye su verilmelidir.
Altını çizerek şunu bir defa daha söyleyelim, pompanın emme tarafı vanası hiçbir şekilde kapatılmamalıdır.
Bu vana sadece arıza halinde pompayı sökmek içindir.
Eğer bir debi ayarı yapılacaksa sadece basma tarafı vanasından ayar yapılabilir.
Pompa çalıştıktan sonra basma tarafı vanasını açmayı unutursak su devamlı çalkalama ve sürtünme neticesinde aşırı ısınacak, pompayı tahrip edecektir.
Unutma tehlikesi söz konusu ise küçük çaplı bir boru ve vana ile basma vanasının iki tarafı baypas yapılabilir.
Tesisat içinde akmakta olan suyun aniden durdurulması ile sistem çalışırken bir vananın, pompanın, çekvalfin aniden kapatılması, sistemdeki havanın aniden boşaltılması ile su darbesi oluşur.
Burada zaman çok önemli faktördür, söz konusu olan momentumun değişim hızıdır, zaman ne kadar kısa ise su darbesi o kadar şiddetli olur.
Eğer siz vanayı yavaş yavaş kapatıyorsanız özellikle kapanmanın son %20’sinde daha da yavaş hareket ederseniz su darbesi oluşmaz.
Pompa durdurulacaksa önce basma tarafındaki pompa vanası yavaş yavaş kapatılır.
Tam kapama gerçekleştikten sonra pompa motoru durdurulur.
Olay şudur: Sistem içinde akmakta olan su kinetik enerjiye sahiptir ve bu ( m.v²/2 ) şeklinde formüle edilir.
Burada kütle, de hızı gösterir.
Demek ki suyun kütlesi ve hızı arttıkça enerji miktarı da artar.
Hız enerjiyi karesi ile orantılı arttırdığından daha da etkili bir değişkendir.
Yukarıda anlattığımız şekilde uygulama yapan bir operatör büyük oranda su darbesini önler.
Sistemin projelendirilmesinden doğan veya elektriklerin kesilmesi neticesinde meydana gelecek su darbelerini, operatörün bilgi ve becerisi önleyemez.
Daha proje aşamasında, oluşacak su darbelerinin etkilerini azaltacak tedbirler alınmalıdır.
İyi bir proje ile sistemde oluşabilecek su darbesi önlenebilir.
• Havalı genleşme tankları
• Denge bacaları
• Su darbesi vanaları
• Boru çapını büyütmek
Projelerde darbe önleyici olarak kullanılabilir.
Burada, denge bacaları için yüzme havuzlarındaki en büyük çalışma basıncını karşılayacak 20-30 metre yüksekliğe kadar boru döşemek gerekebilir.
Su darbesi vanaları birçok parçayı içeren karmaşık bir sistemdir.
Muhtemel arızaları ve vakumda çalışma durumunu göz önüne almak gerekebilir.
Boru çaplarını büyütmek sistemdeki su hızını düşüreceğinden darbenin şiddetini azaltmak için düşünülebilir.
Darbe sönümleyici olarak havalı genleşme tankları yüzme havuzlarında en iyi çözüm gibi görünmektedir.
